Waarom eigenlijk?

‘Waarom heb jij je kauwgom nog in je mond?’ ‘Waarom ben je te laat?’ ‘Waarom ben je niet aan het werk?’ Als je in het onderwijs werkt, hoor je deze vragen ongetwijfeld vaak om je heen en misschien stel je ze zelf ook wel eens. En als het je tot nu toe nog niet opgevallen was, let er maar eens op bij jezelf en je collega’s. Persoonlijk ben ik er voorstander van om voorzichtig te zijn met het woordje ‘waarom’. In het spel ‘discussiëren kun je (af)leren’ heb ik het woordje zelfs verboden!  In dit artikel zal ik je uitleggen waarom en geef ik je ook een aantal alternatieven.

‘Waarom’ is een belangrijke vraag!

Allereerst is de ‘waarom-vraag’ in het algemeen een heel belangrijke vraag. Kinderen kunnen je er behoorlijk mee vermoeien en dat is mooi, want kleine kinderen willen gewoon weten hoe de wereld in elkaar steekt. Volgens mij kun je dat niet genoeg stimuleren! Nieuwsgierigheid is een groot goed en ook één van de basishoudingen voor een goede dialoog. De Indische filosoof Sarvepali Radhakrishnan stelt bijvoorbeeld dat de ideale docent z’n leerlingen geen kennis overbrengt, maar vooral de honger naar kennis aanwakkert. Het zoeken naar de waarheid is belangrijker dan de waarheid zelf! Over ‘de waarheid’ heb ik het overigens in mijn vorige artikel gehad. Kortom de vraag ‘waarom?’ is op zichzelf een goede vraag. Van Dale geeft aan het woordje ‘waarom’ de betekenis: “om welke reden? Wat is de oorzaak?” Goeie vragen!

Toch zijn er in de dagelijkse praktijk wat problemen met het woordje waarom. Zowel als je in dialoog wil met een groep als op het pedagogische vlak. Ik zie er vooralsnog twee. Ik ga ze beide kort bij langs en dan geef ik een aantal alternatieven.

Nieuwsgierig naar het antwoord?

Het eerste probleem is dat de vraag niet wordt gesteld uit nieuwsgierigheid maar uit andere beweegredenen. ‘Waarom ben je te laat?’ Als je die vraag stelt aan een leerling, ben je dan oprecht geïnteresseerd in het antwoord? Datzelfde geldt voor vragen als:

‘Waarom doe je dat nou?’ of  ‘Waarom zie ik jouw telefoon nog steeds?’

En andersom kan een leerling dat soort  vragen ook stellen: ‘waarom zou ik dat moeten doen?’ of “waarom gaan we niet iets leuks doen, meneer?’ Technisch gezien is de waarom-vraag een open vraag, maar op deze manier is het eigenlijk een gesloten vraag. Je wilt helemaal geen uitleg over waarom iemand kauwgom in z’n mond heeft (gewoon om de frisse smaak, meneer!) maar je wilt je irritatie uiten en dat is in sommige gevallen ook heel logisch. ‘Waarom’ is dan een soort reflex geworden en die kan soms ook echt verwarrend zijn voor sommige jongeren: “verwacht mevrouw nou een antwoord of niet?”

Moet ik me nu verantwoorden?

Het tweede probleem van het woordje waarom is dat het bij de ondervraagde vaak een gevoel oproept van dat hij of zij zich moet verantwoorden. Een voorbeeldje in de praktijk: Een docent had een voorlichting over seks van mij bijgewoond. Hij was actief betrokken in de les en wilde duidelijk het beste voor zijn leerlingen. Een van de leerlingen was wat stilletjes en deed niet heel actief mee in de les, maar luisterde wel goed. Na afloop sprak de docent hem aan, de rest van de klas was al weg.

‘Praten jullie thuis wel eens over seks?’

‘Nee’

‘Waarom, praten jullie er niet over, het is toch heel normaal!’

Dit gesprekje ging nog even door, maar werd met de seconde ongemakkelijker. Niet alleen door het woordje ‘waarom’ die de docent daarna nog een paar keer gebruikte, maar ook door het oordeel in de vraag zelf.  Op deze manier kan je iemand het gevoel geven: ‘schijnbaar doe ik iets niet goed. of ben ik raar.. ik moet mezelf verantwoorden.’ Dat gevoel draagt niet direct bij aan het zelfvertrouwen van de leerling. Dit is één voorbeeld, maar je kent ongetwijfeld zelf ook de voorbeelden. Ze zijn er genoeg! En voor de duidelijkheid; in dit geval wordt de vraag met de beste bedoelingen gesteld. Ik zal me zelf er ongetwijfeld ook ‘schuldig’ aan hebben gemaakt!

Maar hoe dan wel

Ik geef je een paar tips in het gebruik van het woordje ‘waarom’ maar ik ben vooral ook heel benieuwd hoe je er zelf mee omgaat. Laat het vooral weten in een reactie hieronder!

Tip 1: Oprecht nieuwsgierig? Gebruik het vooral wel.

Ben je oprecht nieuwsgierig, wil je weten hoe het zit? Stel jezelf en anderen vooral wel de waarom-vraag. Zorg alleen wel voor de goede tone of voice. Geef de ander het gevoel dat je ook daadwerkelijk geïnteresseerd bent in het antwoord. Wat je daarbij kan helpen is meteen…..

Tip 2: Verpak het woordje ‘waarom’.

Het is bijna onmogelijk om ‘waarom’ te vermijden. Maar verpakt in een zin, klinkt het vaak al anders. “Leg eens uit, waarom vind je dat eigenlijk?”  Dat klinkt al heel anders dan dat  je de zin begint met ‘waarom’. Het is niet aanvallend en klinkt uitnodigend.

Tip 3: Gebruik een alternatief.

Een alternatief voor de waarom-vraag is bijvoorbeeld de ‘wat-maakt’ vraag. Deze vraagt daagt de gevraagde echt uit om na te denken over zijn of haar gedrag. Het biedt ook opening voor een dialoog of verandering van gedrag. Zelf gebruik ik ook wel andere alternatieven zoals: ‘Wat bedoel je precies?’ of ‘Want, leg eens uit’. Ook hier is de toon weer belangrijk, laat een oprechte interesse zien!

Tip 4: Niet geïnteresseerd? Vraag het dan ook niet!

Wil je eigenlijk helemaal niet weten waarom iemand te laat in de les is of steeds met z’n telefoon zit te spelen? Vraag het dan ook niet, maar zeg wat je wél wilt!

“Ik zie dat je je telefoon steeds pakt. Ik wil dat je die in je tas bewaart!’ Desnoods refereer je aan de afspraak die daarover is gemaakt. (Het liefst afspraken die samen mét de leerling zijn opgesteld.)

Later na de les, tijdens een één op één moment kan je wél vragen naar de achtergrond. Jouw irritatie is dan misschien wat gezakt, het probleem is niet urgent meer en dat levert een setting om in dialoog te gaan en bijvoorbeeld de ‘wat-maakt’ vraag te stellen.

Ik ben heel benieuwd wat jij hierin herkent en wat je zelf voor alternatieven gebruikt voor het woordje ‘waarom’. Laat een hieronder een reactie achter, we kunnen altijd leren van elkaar!