Je moeder!!

“Als iemand je moeder uitscheldt met kanker, dan mag je die best neersteken.” Zo….. dat was gezegd. Ik zat in een gesprek met groep jongeren uit het praktijkonderwijs. We hadden het over (verbaal) geweld in de klas. Misschien herken je een dergelijke uitspraak wel en ik schat zo in dat de meeste lezers het niet eens zijn met deze uitspraak. Maar…. hoe reageer je dan als docent of gespreksleider? Verderop in deze blog zal ik vertellen hoe ik reageerde. Achteraf gezien had ik het beter kunnen doen, maar ik heb er wel weer van geleerd en dat wil ik graag met je delen.
In een vorig artikel benadrukte ik het belang van oordeelloos luisteren als je een dialoog wil voeren in de klas. Maar dat roept wel een paar vragen op; ‘Is elke mening goed? Mag echt alles gezegd worden? Wat als iemand iets zeg wat echt immoreel is?’ Als docent wil je jouw leerlingen iets meegeven. Je bent pedagoog, je hebt een opvoedende taak. Dus.. als ze iets zeggen wat niet in de haak is, wil je ze graag uitleggen hoe het wél zit toch? De vraag is of het inderdaad effectief is om iemand meteen te weerleggen. Ik geef je graag wat gedachten mee hierover en die komen neer op twee dingen namelijk; Hoe zit het met jezelf? en wat is een passende reactie?

Hoe zit het met jezelf?

Het is verleidelijk om direct te reageren op een uitspraak die in jouw ogen niet door de beugel kan. Dat gebeurde bij mij ook toen die leerling dat zei over schelden en neersteken. Ik vind dat er nooit een reden is om iemand neer te steken, behalve dan misschien uit pure zelfverdediging. En dat was ook precies wat ik meteen zei: “Nee! nee! steken is nooit goed!” Ik vermoed dat de meeste mensen het inhoudelijk met mij eens zijn. Maar…… gaat het over andere zaken dan komen we al snel in een gebied waar de meningen behoorlijk over verdeeld zijn. We hebben tenslotte niet voor niks een lappendeken aan politieke en religieuze stromingen in ons land. Het is belangrijk om je dat te realiseren. Voordat je een gesprek voert met de klas, vraag je dan eerst af: ‘Mogen leerlingen echt anders denken dan ik? Respecteer ik hun autonomie? Waarop is mijn overtuiging eigenlijk op gebaseerd? Zou het kunnen dat leerlingen mij tot nieuwe inzichten brengen?’ Kortom denk na over welk voorbeeld jijzelf wil geven in een dialoog.
Als ik kijk naar mijn eigen reactie op de uitspraak over het neersteken, realiseer ik me wel dat ik makkelijk praten heb. Ik ben in een hele veilige omgeving opgegroeid, mijn ouders hebben me geleerd dat geweld nooit een oplossing is maar dat geldt zeker niet voor iedereen. Wat als je als kind bent opgevoed met een oog om oog, tand om tand mentaliteit. Als je op straat altijd voor je plek heb moeten vechten? Als het geweld je met de paplepel is ingegeven. Dan is zo’n uitspraak misschien best logisch. Een veroordelende reactie gooit dan misschien de deur wel dicht voor een verder gesprek en dat is een gemiste kans!

Passende reactie

Maar hoe reageer je dan wél? Ik heb een paar praktische  tips.

Tip 1: Behoud je neutraliteit als gespreksleider.

Zie jezelf als een facilitator van een dialoog. Een goede facilitator neemt geen positie in. Op het moment dat jij een positie inneemt kunnen er twee dingen gebeuren: Er ontstaat een discussie waarbij alleen argumenten worden uitgewisseld en/of mensen die wat minder assertief zijn zullen hun mening voor zich houden. Realiseer je dat dat laatste echt een probleem kan zijn. Als er iets gezegd wordt in de klas waar je het echt niet mee eens bent als docent en je vindt het zelfs vervelend om te horen, vraag jezelf dan ook af: “wat, als deze mening niet geuit was in de klas?” Op het moment dat het uitgesproken wordt, is het in ieder geval bespreekbaar. Als die ene mening onder de oppervlakte blijft, betekent het niet dat het er niet is. Het komt er alleen op een andere manier en op een andere plek uit.

Mocht iemand nou echt jouw mening willen weten of horen, benoem dan duidelijk dat dit jouw mening is. Ga eventueel letterlijk op een andere plek staan. “oké ik stap even uit mijn rol als gespreksleider en ik zal vertellen wat ik er zelf van vind. Ik doe voor nu even mee met het gesprek. Voor de duidelijkheid; hier hoef je het dus niet mee eens te zijn.”

Tip 2: Vertrouw op de klas

Vraag jezelf af of jij echt het geschikte morele kompas bent voor jouw klas. Jongeren zullen van elkaar eerder dingen aannemen dan van een docent. Realiseer je ook dat jij hoogstwaarschijnlijk niet alleen staat in jouw mening. Er zijn ongetwijfeld mensen in de groep die er net zo over denken als jij. Vraag door, vat een mening samen en leg het terug in de klas. In het voorbeeld wat ik gebruikte zou dat zou kunnen gaan:

Leerling: Als iemand je moeder uitscheldt met kanker, dan mag je die best neersteken.
docent: Want, leg eens uit?
Leerling: Nou, ze moeten mijn moeder gewoon niet beledigen. Als iemand iets over haar zegt en ze gebruiken het woord kanker, dan is dat gewoon heel erg en mag ik diegene wel steken.
Docent: Oké, dus als je moeder wordt uitgescholden en het woordje ‘kanker’ wordt gebruikt is dat een goede reden om iemand neer te steken. (Let op je toon hier, je kan dit als een retorische vraag stellen, maar de kunst is om dit echt neutraal te laten klinken en ook echt neutraal te laten zijn)
Leerling: Ja!
Docent: Oké wie denkt er net zo over in de klas? (Misschien steken enkele leerlingen hun vinger op, vraag dan om een toelichting.)
Docent: Oké, wie denkt er helemaal anders over?

Door het open karakter van het gesprek en het feit dat je neutraal blijft, nodig je anderen ook uit hun mening te geven. Er komt nu ongetwijfeld iemand naar voren die een andere mening durft te geven.
Uiteindelijk kan je dit gesprek afsluiten met de vraag: “Wil je weten wat ik ervan vind? Als het antwoord ja is, doe je letterlijk een stap opzij (je stapt even uit je rol als gespreksleider) en zeg je wat jij ervan vindt.”

Tip 3: Neem alles serieus

Je weet nooit exact waarom een leerling iets zegt. Daarom: neem een uitspraak altijd serieus. Dat kan door te reflecteren, door te vragen of samen te vatten.
Is een uitspraak niet serieus en alleen bedoeld om te shockeren of om het gesprek te saboteren dan wil degene die de uitspraak doet een discussie uitlokken en misschien wel een conflict. Hij of zij verwacht weerstand, maar als die weerstand wegvalt doordat je de uitspraak serieus neemt, blijkt saboteren ineens niet meer zo leuk. Een effect van dit meebewegen is dat iemand die recalcitrant is ineens merkt dat zijn mening er ook toe doet en zich langzamerhand op een serieuze manier in het gesprek mengt.

Tip 4: Geef (geen) complimenten

Tenslotte; wees zorgvuldig met complimenten. Geef een compliment als iemand een mening durft te uiten. Ook als je het er niet mee eens bent! Maar let op; geef alleen een compliment over het proces en niet over de mening. “Wat goed dat je zegt wat jij hierover denkt”. Hiermee geef je de boodschap af dat alles gezegd mag worden. Dat ieders mening er mag zijn. het nodigt uit om deel te nemen aan het gesprek.
Maar, pas op met complimenten over de inhoud. Stel je een gesprek over seksuele geaardheid voor in een multiculturele klas: “Wat goed dat je dat zegt, Melvin! Natuurlijk is het normaal als twee mannen met elkaar trouwen!” Realiseer je hier dat het echt jouw standpunt is. Veel mensen zullen het met je eens zijn, maar diegene in jouw klas die het hier niet mee eens is en wellicht niet overstroomt van assertiviteit zal denken: “Hoe zit dat nou? Mijn ouders zeggen dit, Melvin zegt dat en de docent is het eens met Melvin! Ik hou mijn mond maar, ik weet al hoe de docent erover denkt..” En dit is weer een gemiste kans op een open gesprek over dit onderwerp.

Tenslotte

Even terug naar mijn gesprek met de leerling die vond dat je iemand wel mocht neersteken. Achteraf denk ik dat ze het onbewust zei om mij te testen. Waar staat de docent? Ze wilde, denk ik, ook van mij horen wat mijn mening was. Die heeft ze ook gehoord en in dit geval is dat ook wel prima. Ze neemt het ongetwijfeld mee in haar gedachten over geweld. Tegelijkertijd had het gesprek meer impact gehad als ik had doorgevraagd en had teruggelegd in de klas. Dan had ze meer argumenten gehoord van meer mensen. Gelukkig kom ik de klas regelmatig tegen en iedere keer heb ik weer die kans om het nu wel goed te doen. Ook dat is onderwijs. Geen dag hetzelfde en iedere dag weer nieuwe kansen op een mooi gesprek!