Dialoog in de klas

We hebben in Nederland meer last van polarisatie oftewel uiteenlopende meningen en mensen die zich ingraven in hun eigen gelijk. De grap is dat de polarisatie in werkelijkheid niet toeneemt, maar schijnbaar signaleren we het wel meer.  Zie het NOS artikel hierover van maart 2019.

Social media blijkt bij te dragen aan het gevoel dat er meer polarisatie is en dat is logisch. Social media is erg zichtbaar maar verhalen met nuance zullen daar niet heel snel opvallen.

Ik ben er zelf van overtuigd dat het goed is om leerlingen te trainen in de dialoog. In een dialoog ben je continue je mening aan het toetsen aan die van een ander (of toch van jezelf) en als je er voor open staat dat je misschien geen gelijk hebt, kunnen er nieuwe meningen ontstaan en ontstaat er ook een creatief proces. Een goede dialoog voorkomt polarisatie maar het vereist wel een bepaalde basisinstelling. Meer hierover lees je in het boek ‘over de dialoog’ van David Bohm. Hij beschrijft daarin o.a. dat een discussie niet veel meer is dan het pingpongen met argumenten en daarmee mensen uit elkaar drijft, maar dat de dialoog een soort cement kan vormen en mensen dus bij elkaar brengt. In een samenleving die steeds diverser wordt, is een dialoog dus van groot belang en een klas is een samenleving in het klein, dus hoe mooi is het als je daar met een dialoog kan beginnen. Als trainer heb ik met heel veel jongeren de dialoog gevoerd over precaire onderwerpen als seks, abortus, relaties etc. Uiteindelijk heb ik een soort model gevonden om de dialoog met een groep aan te gaan.  Dit model wil ik graag met jou als docent, gastdocent of trainer delen. Ik heb dit model het VORST model genoemd. VORST is de afkorting van Vragen Stellen, Oordeelloos luisteren, Reflectief luisteren, Samenvatten en Teruggooien. Het zijn gesprekstechnieken die je niet persé in die volgorde moet afwerken, maar die je helpen een goed groepsgesprek te voeren. Nieuwsgierig? Lees dan door. Weinig tijd? Lees dan de korte blog van Laura die een training hierover volgde.

Vragen stellen

Het lijkt simpel, maar het is voor veel mensen best lastig om vragen te stellen. Ik heb bij mezelf gemerkt dat het soms een reflex is om in een overtuig- of uitlegstand te schieten als een gesprekspartner een mening ventileert die haaks op de mijne staat met een discussie en verwijdering tot gevolg. Daarbij heb je als docent misschien de neiging om dingen uit te leggen. “Ik heb er tenslotte voor geleerd, dus ik weet hoe het zit” Een goed gesprek begint vaak met een vraag. Wees nieuwsgierig en vraag wat je wil weten? Wat zit erachter die mening? Het helpt niet alleen jou als docent om er achter te komen wat iemand nou precies bedoelt, maar het helpt ook de ander om zichzelf preciezer te verwoorden en z’n eigen mening te toetsen. Stel bij voorkeur open vragen maar wees voorzichtig met het woordje ‘waarom’. Dat kan namelijk nog wel eens aanvallend overkomen. Meer over vragen stellen? Lees dan mijn artikel over vragen stellen.

Oordeelloos luisteren

En dan heb je die vraag gesteld aan een leerling en dan komt er een mening waar jij totaal niet achter staat. Als hij of zij halverwege z’n zin is, heb jij het antwoord al klaar en heb je je gesprekspartner ook al ingedeeld in een hokje. Herkenbaar? Voor mij in ieder geval wel, maar ook dit leidt tot verwijdering. Vaak identificeren mensen zich met hun mening.  Als jij die mening veroordeelt, krijgt de ander (terecht of onterecht) het gevoel dat je hem als persoon ook afwijst. En na afwijzing zal diegene niet snel nog een keer met een mening komen (opkroppen) of zal zich juist vastbijten in de discussie. Zo kreeg ik afgelopen zomer nog ruzie met m’n broer over z’n muziekkeuze op het bootje waarop we samen zeilden. Ik vond die keuze helemaal niks en deelde hem dat ook in niet mis te verstane woorden mee. De muziek in kwestie betekent heel veel voor mijn broer en er ontstond een conflict waarbij het allang niet meer over muziek ging maar allerlei verwijten over en weer geslingerd werden. Gelukkig heb ik een hele goede relatie met mijn broer en die relatie zorgde ervoor dat we het gesprek later konden evalueren en er om konden lachen. Als docent heb je die innige relatie niet altijd met je leerlingen. Maar als jij wil dat ze zich veilig voelen, luister dan zonder oordeel naar ze. Je leert ze dat ze er als mens mogen zijn en zich mogen uiten. Een leerling die zich afgewezen voelt, bedenkt zich wel drie keer voordat hij of zij zich weer mengt in een gesprek met jou. Niet alleen jammer voor die leerling, maar ook zonde voor jou! Welke meningen en inzichten zal je misschien nooit te horen krijgen? Meer over het uitstellen van je oordeel lees je hier en meer over jezelf identificeren met je mening lees je hier. Overigens, oordeelloos luisteren hoeft nog niet te betekenen dat je het met elkaar eens bent, meningen kunnen naast elkaar bestaan.

Reflectief luisteren

Je hebt vragen gesteld in de klas. Je luistert zonder oordeel en vraagt ook de anderen in de groep te luisteren en nieuwsgierig te zijn. Het gesprek komt op gang. Als het om een gevoelig onderwerp gaat kunnen ook emoties een rol gaan spelen. Misschien is iemand boos, verdrietig en/of  komt niet goed uit zijn woorden of er is sprake van weerstand. Een techniek die dan helpt is reflectief luisteren. Je verwoordt in een statement nog eens kort wat de ander volgens jou bedoelt.  Als het je lukt de emotie te benoemen die onder een uitspraak zit, zal de ander zich begrepen en erkent voelen. Dat draagt bij aan de veiligheid. Pas wel op dat je hier niet gaat invullen voor de ander. Stiltes laten vallen zijn daarom essentieel, geef de ander de gelegenheid te bevestigen dat je het bij het goede eind hebt of dat er toch iets anders speelt. Reflectief luisteren is een techniek die veel wordt gebruikt in de motiverende gespreksvoering en kent ook weer verschillende varianten. Meer hierover lees je hier.

Een voorbeeld:  Mark: “Het is echt belachelijk zoveel dat er gevlogen wordt! Iedereen doet maar en niemand denkt na over CO2 uitstoot en ondertussen gaat de hele wereld naar de kl*ten…”      Docent: “Je bent boos dat schijnbaar niemand zich druk maakt om z’n eigen vlieggedrag….  “Mark, bevestigend: “JA!”

Samenvatten

Het gesprek is in volle gang. Je luistert, geeft leerlingen erkenning, ze voelen zich steeds vrijer om zich te uiten en binnen de kortste keren is het een chaos. In de eerste plaats voorkom je die chaos voor een groot gedeelte door vooraf afspraken te maken met de klas. Maar dat voorkomt niet altijd een stortvloed van verschillende meningen. Zeker niet als het enthousiasme toeneemt. Als gespreksleider vat je dan steeds samen wat er gezegd wordt. Een samenvatting is vaak een vraag: “Begrijp ik het goed dat jij Mark zegt dat mensen veel te snel het vliegtuig pakken, maar jij Frank dat gedoe om het milieu zwaar overtrokken vindt?” Deze korte samenvatting maakt weer even duidelijk waar het gesprek over ging. Let op dat je door reflecties en samenvatten niet teveel tempo uit de les haalt. Soms is het nodig, maar soms loopt een gesprek als vanzelf en grijp je pas in met reflecties en samenvattingen als je merkt dat het gesprek alle kanten opgaat, als er heftige emoties ontstaan of als er mensen afhaken.

Teruggooien

Om het voorbeeld te blijven volgen; In het gesprek over vliegen heb je twee meningen samengevat. Een direct aansluitende stap is teruggooien:  “Michelle, als jij deze twee meningen hoort, hoe zit jij er dan in?”

Michelle is dan een leerling die zich nog niet veel heeft laten horen, maar waarvan je weet dat ze een genuanceerde mening heeft.  Dit is een belangrijke stap in het gesprek maar kent ook wat valkuilen. Het is belangrijk omdat de verleiding groot is om vooral te blijven hangen bij de extreme meningen die luid en duidelijk geventileerd worden. In de praktijk zul je zien dat de meeste mensen namelijk een genuanceerde mening hebben en ergens in het midden zitten. Het is de kunst om in de dialoog ook dat midden zichtbaar te maken. De valkuil zit hem hier in de veiligheid. Niet iedere deelnemer zit te wachten op een groepsgesprek. Zij voelen zich er niet comfortabel bij om te moeten spreken in een hele groep. Als je als docent mensen met naam gaat aanspreken kan dat leiden tot een onveilig gevoel. Niet alleen bij degene die aangesproken wordt maar ook bij de rest die misschien denkt: “Oh, de docent vraagt gericht naar je mening, straks kom ik aan de beurt en daar heb ik geen zin in.”  Gevolg, iemand zit de rest van de les in spanning, krijgt weinig mee van het gesprek en beleeft een stressvolle tijd. Dit geldt niet alleen als het gaat om spannende onderwerpen zoals seks of pesten. Je kunt als docent nooit weten wat iemand allemaal mee de les in neemt en waar de mogelijke spanning zit.

Het is dus zaak dat je de klas goed kent en weet hoever je hierin kan gaan. Ken je de klas niet, stel dan algemene vragen: “is er iemand die wil reageren op Mark of Frank?” “Is er iemand die een andere mening heeft dan Frank of Mark?” Stiltes laten vallen is hierbij niet perse erg. Als het voor de groep duidelijk is dat je niemand dwingt tot praten, blijven de reacties bijna nooit uit. Mocht ook dit te onveilig aanvoelen, dan is het de vraag of je überhaupt een groepsgesprek moet aangaan of eerst je toevlucht moet zoeken tot andere werkvormen.

Met dit VORST model heb je handvatten om het gesprek aan te gaan met een klas. Het is natuurlijk niet direct een recept voor succes en verwacht ook niet dat leerlingen op deze manier direct zelf in een dialoogstand staan en de discussie vermijden. Maar ik ben er van overtuigd dat wat je als docent laat zien meer impact heeft dan wat je vertelt. Door dit model te gebruiken laat je zien dat je nieuwsgierig en open  bent, niet oordeelt, leerlingen erkent in hun zijn en in hun mening en ook je eigen mening ter discussie durft te stellen. Het kan niet anders dan als je dit maar vaak genoeg doet dat leerlingen dat van je overnemen! Ik wens je heel veel mooie dialogen toe die jou tot nieuwe ongekende inzichten brengen en je leerlingen laten genieten van jouw lessen!

Tijdens de training dialoog in de klas gaan we de diepte in en oefen je o.a. met dit VORST-model. heb je interesse? Neem dan contact met me op.

Wil jij je  leerlingen of studenten spelenderwijs kennis laten maken met de dialoog nodig mij dan uit in jouw klas voor het spel ‘discussiëren kun je (af)leren’.